Biibbal

Čiekŋudeami biibbala osiide ja biibbaldulkoma birra sáhttá lohkat ruoŧagillii.

Ipmila sánit sárdnot midjiide odne

Go biibbala ráhpá, de fuomáša ahte dat ii leat guhkes oktalaš girji, muhto das leat máŋga iešguđege oasi. Biibbala sáhttá oaidnit girjerádjun ja dan iešguđetge teavsttaid gohčoditge girjin. Risttalaččat atnet seammás biibbala ollislažžan, mas lea sihke historjá ja muitalus ovttaskas olbmuid birra. Biibbal addá eallinmovtta, fámu ja jeđđehusa.

Miehtá máilmmo lea Biibbal dehálaš gáldu min kultuvrii. Das mii lohkat makkár oktavuohta Ipmilis lea máilbmái, olbmuid eallimii ja nieguide. Das leat muitalusat roasuid, lihkohisvuođaid birra, ja muitalus got Ipmil lávke historjái gádjuŧ olbmuid. Biibbal lea máŋggabealat ja dan váldofáddá lea got Ipmil sivdnida ja beastá ja dahká dan ođđasit juohke beaivvi. Biibbal addá mearkkašahtti muitalusa olmmošlašvuođa birra, ja seammás lea dat ovttaskas olbmo eallima birra.

Risttalaččat jáhkket ahte biibbal čájeha – almmustahttá – gii Ipmil lea ja maid Ipmil dahká historjjás ja min eallimis. Mii dadjat ahte Biibbal lea Ipmilis viežžan inspirašuvnna. Dat, got mii oaidnit Biibbala álggu, fámu ja mearkkašumi gohčoduvvo biibbaloaidnun.

Go Biibbal lea dehálaš risttalašvuođa árbevierus, de sáhttá jurddašit ahte risttalaččat oskot Biibbalii. Muhto nu ii leat. Risttalaččat oskot Ipmilii. Biibbalis mii deaivvadit Ipmila sániiguin, dat maid Ipmil háliida midjiide cealkit.

Biibbal girkus

Jesusa oahpahus ja muitalusat su eallimis, jápmimis ja bajásčuožžileamis muitaluvvui álggus njálmmálaččat go olbmot čoagganedje. Ulbmil lei čuozahit olbmuid váimmuid. Dat galge ipmirdit, duođaštit ja dat galggai šaddat ulbmilin ja eallimin. Danin gohčoduvvo sárdni – dahje evangelium – Jesus Kristusa birra, ealli sátnin dahje ealli jietnan (viva vox evangelii).  

Sátni lea dehálaš risttalaš ipmilbálvalusas. Ipmilbálvalusas mii gullat Boares testameantta teavsttaid birra, mat leat vuođđun Jesusa eallimii ja oahpahussii. Mii guldalit maiddái Ođđa testameantta teavsttaid. Go das dulkojedje álgoristtalaččat Kristusa bajásčuožžileami. Teavsttat leat dávjá reivve hámis. Mii guldalit maid evangeliuma teavsttaid. Dain lea erenoamáš sajádat go dat muitalit Jesus Kristusa birra.

Sárdni dagaha sáni eallin

Vái muitalusat Jesus Kristusa birra galge čuozahit olbmuid váimmuid, de lea sárdnideapmi dehálaš kristtalaš ipmilbálvalusas, ovttas rihpain ja gásttain. Martin Lutherii lei Jesus Kristus Biibbala guovddáš, daningo son ráhkistii, elii ja anii fuola olbmuin ja máilmmis. Sárdnideami ulbmil lea dagahit sáttasáni eallin, vai dat lea min, min eallima ja máilmmi birra. Ipmilbálvalusa rohkos, lávlagat ja oskkudovddastus leat olbmuid dávisteapmi Ipmil sániide.

Homilia lea dološ sátni sárdnideapmái, ja dat mearkkaša servvoštallat ja ságastit. Go sárdni doaibmá nugo lea jurddašuvvon, de dat lea dego ságastallan Biibbala teavstta ja guldaleaddjiid gaskkas. Nu ásahuvvo oktavuohta Jesus Kristusa sániid ja guldaleddjiid gaskkas. Sárdni šaddá sárdnideapmin, dasto dat lea juoga mii eallá.

Biibbal lea buohkaid girji

Ii makkárge girji leat váikkuhan min servodaga nu ollu go Biibbal, earenomážit min beaivválaš giela. Moadde ovdamearkka leat "alletge bálkes bearraliiddádet spiinniid ovdii, Matteusa evangelium 7:6, "ii leat mihkkege ođas beaivváža vuolde", Sárdnideaddji girji 1:9, ” basai gieđaid” Matteusa evangelium 27:24 ja (lea dego) ” čieža nealgejagi” Vuosttaš Mosesgirji 41:25-27 . Biibbala lea dehálaš dovdat go ruoŧa giellahistorjjá galgá ipmirdit. 

Biibbala muitalusat ja olbmot ellet dáiddalaš oktavuođain maid. Máŋga beakkán ruoŧa girječálliin lea Biibbal vuođđun sin girjjálašvuođas. Ovdamearkka dihte: Selma Lagerlöf, Göran Tunström, Sara Lidman, Birgitta Trotzig ja Jonas Gardell. Maiddái musihkas, filmmain ja dáidagis leat geavahan Biibbala buktagiidda. Muhtumin háliida dáiddár hástalit dihto oskku. Muhtumin geavahit Biibbala oanehis muitalusaid ja dievasmahttet dan.

Biibbal lea dehálaš árvvuid vuođđu servodagas. Mii diehtit ahte Biibbal geavahuvvo bahás áigumušaiguin, muhto dat lea maiddái dehálaš olmmošárvvuid, olmmošvuoigatvuođaid ja demokratiija ovddideami bargguin. Boares testameantta vuosttas sivdnádusmuitalusa sáhttá dulkot, ahte lea álgu dasa ahte buot olbmuin leat seamma vuoigatvuođat. Ođđa testameantta eallinrávvagat gis čujuhit servodaga politihkalaš ja sosiála ásahusaide. "Buot maid dii dáhttubehtet olbmuid dahkat didjiide, dan dahket diigis sidjiide." Matteusa evangelium 7:12.

Biibbal lea dehálaš girji olles servodahkii. Dan giella, muitalusat ja oba leahkimii čadnon sánit, leat buot olbmuid várás. Biibbala teavsttaide ja sisdollui lea oktasaš vuoigatvuohta, mii lea oassin min kultuvrra ja vuoiŋŋalaš árbbis. Ja nu leage maid oktasaš beroštupmi ja ovddasvástádus dasa ahte biibbala geavaheapmi jotkojuvvo, ii dušše girkus muhto maiddái servodagas. Biibbal lea riggodat, man buohkat galget beassat geavahit.

Biibbala álgu

Biibbalis leat 66 girjji ja lea guovtte oasis: Boares testameanta ja Ođđa testameanta. Teavsttain leat iešguđetlágan hápmi: poesiija ja muitalusat, lágat ja profehtalaš teavsttat, evangeliumat ja reivvet. Biibbala boarráseamos oasit leat muitalusat, mat leat čállon sullii 1200 jagi ovdal Kristusa ja ovddos. Juvddálaččaid biibbal dahje hebrea biibbal – man risttalaččat gohčodit boares testameantan – lea čállojuvvon hebreagillii. Das muitaluvvo got Ipmil sivdnidii máilmmi ja čuovvu Israela álbmoga historjjá. Ođđa testameantta vuođđogiella lea greikkagiella ja lea čállon sullii 50-logus gitta 100-logu álgui. Dan iešguđetge girjjit muitalit Jesusa eallima, daguid ja vuosttas risttalaš searvegottiid birra.

Dán áiggi leat eanaš biibbalalmmuhusain vel oktanuppelohkái girjji, mat muhtumin gohčoduvvojit Lasáhusat Boares testamentii ja man ovdal gohčodedje Boares testameantta apokryfan. Dát girjjit leat greikkagillii čállojuvvon ja čállojuvvojedje dán guokte testameantta áigodagaid gaskkas. Martin Luther lea dadjan ahte dat leat "buorit ja ávkkálaš lohkamušat", muhto su mielas ii lean dain seamma árvu go Biibbalis.

Biibbala sisdoallu lea dađistaga ovdánan

Biibbal lea áiggi mielde ovdánan. Teaksta čoakkáldagat, mat Biibbalis leat, gohčoduvvojit kanonan ja dat molsašuddet iešguđege girkuid gaskkas. Ja nu maiddái teavsttaid siskkáldas ortnegat molsašuddet. Dat mearkkaša ahte teavsttain leamaš iešguđetge árvu ja mearkkašupmi áiggiid čađa. Girku álgohistorjjás lohke juo dihto osiid Biibbalis. Maiddái juvddálaččat lohkege iežaset bassi čállagiid seamma láhkái.

Teavsttain, main álgo girku teologat čujuhit Biibbalii, oaidná čielga minstara. Dihto girjjit lohkkojuvvojedje diehttelasat eanet go earát. Ovdamearkka dihte Vuosttaš Mosesgirji, Jesaja ja Sálmmat lohkkojuvvojedje ollu eanet Jesusa áiggi go Josua – dahje Vuosttaš Muitalusaid girji. 1500-logus oaidnit got Martin Luther árvvoštallá iešguđetge teavsttaid dan mielde got dat su mielas ovdanbukte dan mii su mielas lei Biibbala sáttasátni.

Biibbala galgá dulkot

Biibbala lohkan eaktuda teavsttaid dulkoma. Muhtumat lohket ahte dat ii leat váttis: "Loga nugo lea čállojuvvon!" Muhto Biibbala ruoŧagiela jorgalus lea dulkojupmi. Dutkamat dagahit ahte mii oažžut ipmárdusa dan ollisvuođas, mas teavsttat čállojuvvojedje, muhto mii eat dieđe vissásit ipmirdit go teavsttaid nugo lei jurddašuvvon. Danin galggašiige leat vuollegaš čállosiid historjjálaš iešvuođaid ektui.

Biibbala lohkkis leat gažaldagat maidda háliida vástádusaid, ja maiddái vuordámušat ja vásáhusat eallimis maid leat eallán. Lea dehálaš earuhit dan maid Biibbalis gávdná ja maid ii gávnna. Biibbalis ii gávnna dieđuid luonddudiehtaga dahje medisiinnalaš áššiid birra. Iige gávnna čielga ehtalaš dahje politihkalaš njuolggadusaid. Biibbal sisttisdoallá baicce viisodaga ja vásáhusaid ipmiljáhkus, maid sáhttit dovdat historjjás. Danin sáhttit guorahallat Biibbala sisdoalu gažaldagaiguin, mii lea Ipmila dáhttu ja das got galgat gieđahallat eallima váttisvuođaid ja gaskavuođaid eará olbmuiguin. Lea vejolaš ohcat ulbmiliid ja oainnuid sivdnideapmái, eará olbmuide ja alcces maid. 

Dihto biibbalteavsttat gáibidit erenoamáš fuomášumi. Leat teakstaoasit mat leat vuostálaga dahje eai doala deaivása máilmmi birra otná dieđuid mielde. Leat maid teavsttat, maid lea váttis dohkkehit ehtalaččat ja mat gáibidit sihke dulkoma ja ehtalaš mearrádusaid.

Dulkon ii leat ođđa ášši

Girkus lea áiggiid čađa badjánan riiddut Biibbala dulkomiid geažil, go iešguđetge láhkái lea dulkojuvvon. Dulkomiin sáhttet leat nu stuorra earáhusat ahte dat dagahit stuorra váikkuhusaid. Seammás lea sierramielalašvuohta ja digaštallan teavsttaid dulkomis ja geavaheamis lunddolaš oassi girku eallimis. Biibbalteavsttat šaddet dehálaččat ságastallama bokte ja go juogada teavsttaid dulkoma. Evangelium-luthera árbevierus lea leamaš sárdnideapmi erenoamáš. Das biddjojit Biibbala sánit johtui ja šaddet eallin. 

Biibbalteavsttaide ii leat leamaš goassege oktasaš oaidnu, muhto girku lea álo dulkon iežas bassi teavsttaid. Ruoŧa girku lea árbevirolaččat čujuhan Martin Luthera biibbaldulkomiidda. Luther čálii ahte Kristus leat Biibbala guovddáš ja násti. Guovddáš ášši lea ahte Ipmil ráhkista buot olbmuid ja háliida beastit min seavdnjadasas, velggiin ja jápmimis. Biibbala sáhttá ipmirdit doaivaga ohcamin – sihke teavsttain ja min eallimiin.

Dihtomielalaš ja fuolalaš dulkon 

Lea dehálaš got mii dulkot Biibbala. Dihto dulkomat ovddidit eallima, eará gis vealaheami ja billisteami. Áiggiid čađa lea leamaš ollu fasttes biibbaldulkomat. Dása gulle earret eará oainnut soađi, veahkaválddi, vuoiggalašvuođa, dásseárvvu, olmmošárvvu ja diehtaga hárrái. Dat čájeha ahte Biibbala ferte fuolalaččat lohkat – váldit ovddasvástádusa das got dulkot ja makkár dulkomiid doalvu viidásit. Nuppiin sániiguin, Biibbala galgat fuolalaččat dulkot. 

Ii sáhte agibeaivvi čujuhit Luthera biibbaldulkomiidda, ja navdit ahte dat lea vástiduvvon agibeaivái. Juohkehaš gii lohká biibbala ferte baicce váldit vuhtii Luthera vuođđojurdagiidda, ja nappo jurddašit mat leat govttolaš dulkomat váttis čállosiidda, ja vuhtii váldit ahte Ipmil lea min mielde ja dáhttu buori midjiide.

Eanet lohkamuš Biibbala birra

Loga eanet Biibbala osiid birra ja man dehálaš lea dulkot dan fuolalaččat.