Bijpelen aalkove
Bijpele 66 gærjah åtna jïh göökte boelhkide juakeme: Båeries testamente jïh Orre testamente. Teksth ovmessie karakteerh utnieh: poesije jïh soptsesh, laakh jïh profetijen teksth, vaentjelh jïh prievieh. Dejnie båarasommes biehkine Bijpielisnie leah soptsesh mah leah tjaaleme medtie 1200 Kristusen åvteli jïh åvtese. Judarh bijpele jallh dïhte hebreladtji bijpele – mij kristeles gærhkoe gohtje Båeries testamente – lea aalkovisnie hebreladtji gïelesne tjaaleme. Desnie buerkeste guktie Jupmele veartenem sjugnede jïh Israelen åålmege histovrijen mietie dåerede. Orre testamente greklaanten gïelem aalkoegïeline åtna jïh lea tjaaleme medtie jaepie 50 raejeste jïh 100-låhkoen raajan. Dan ovmessie gærjah Jesusen jieleden bïjre, dan barkoen bïjre jïh dah voestes kristelassji åålmegi bïjre soptsestieh.
Daelie jeenjemesh bijpelegærjaj sisvege leah lissine luhkieakte gærjah mah såemies aejkien gohtjesåvva Lissieh Båeries Testamentese jïh aarebi provhki dejtie gohtjesåvva Båeries testamenten apokryfh. Dah gærjah lea greklaanten gïelesne tjaaleme jïh dah böötin dej gåabpatjahki testamenti gaskem. Martin Luther buerkiesti dejtie goh “hijven jïh nuhteligs lohkeme”, men idtji sïjhth dejtie seamma daltesisnie bïejedh goh dah mubpieh teksth Bijpielisnie.
Bijpelen sisvege lea sjïdtedamme
Bijpele guktie lea daelie lea tïjjen mietie naemhtie sjïdteme. Tekstetjåanghkoe mij Bijpielisnie gohtje kanon jïh jeerehts ovmessie gærhkoej gaskem. Naemhtie aaj teksti öörnege. Dïhte sæjhta jiehtedh ovmessie teksth lea ovmessie leavloeh jïh guarkoeh histovrijen mietie. Joe aareh gærhkoen histovrijisnie lohki veeljeme biehkide Bijpelen tekstijste. Naemhtie aaj juvdelassjh dej aejlies tjaalegh lohkin.
Dennie tekstine gusnie aareh gærhkoen teolåågh Bijpelem siteerin tjïelke möönsterem vuajna. Sjïere gærjah jienebe lohkin enn dah mubpieh. Vuesiehtimmie Voestes Mosegærja, Jesaia jïh Saalmi gærja dejtie leah jienebe lohkeme Jesusen aejkesne enn Josjuva jallh Voestes mujhtemen gærja. 1500-låhkosne mijjieh vuejnebe guktie Martin Lutheren teksth ovmessie vuekine vuarjasji dan mietie guktie dah leah tjaaleme maam dïhte ussjedi lea Bijpelen dïjre.
Mijjieh daarpesjibie Bijpelem toelhkestidh
Bijpelem lohkedh lea daarpesje tekstem toelhkestidh. Muvhten aejkien maahta goltelidh ij dïhte dan soe gïerve: “Lohkh maam desnie tjåådtje!”. Men joe dam jarkoestamme sveerjen bijpeletekste lea toelhkestamme. Dotkeme viehkehte dejtie tsiehkide guarkedh gusnie tekstem tjeeli, men ibie maehtieh vihtiestidh mijjieh tekstem guarkebe guktie dïhte lij ussjedamme guarkedh. Daarpesje ussjedihks teksti histovrijen karakteeren åvteste.
Dïhte mij Bijpelen låhka gyhtjelassh buakta mejtie sæjhta vaestiedassh gaavnedh jïh aaj vuartoeh jïh dååjrehtimmieh jieliedistie maam jealeme. Dan gaavhtan vihkeles juekedh maam Bijpele maahtah soptsestidh jïh maam Bijpele ij maehtieh soptsestidh. Ij Bijpele vedtieh orre maahtoem eatnemedaajroen jallh medisijne gyhtjelassi bïjre. Ij gænnah dïhte vedtieh tjïelke etihken vuj politihken direktijvh. Bijpelen sisvege gujht vijsiesvoete jïh jupmelejaahkoen dååjrehtimmieh maam maahta histovrijen mietie damtedh. Dan gaavhtan maehtebe Bijpelen veartenem geatskanidh gyhtjelassine Jupmelen såjhtoen bïjre, guktie maehtebe jieleden dåeriesmoerh jïh haestemh gïetedidh jïh relasjovnine mubpide. Maahta otnjegem ohtsedidh jïh guktie sjugniedimmine gïetedidh, guktie mubpide almetjidie dåemiedidh jïh aajnege mannem årrodh.
Naan bijpeleteksth sjïere voerkesimmiem krievieh. Gååvnesieh teksteboelhkh mah leah sinsitniem tsyögkesidh jallh dan vööste tsælloeh maam mijjieh daelie daejrebe. Gååvnesieh aaj teksth mah leah gïerve jååhkesjidh etihken perspektijveste jïh mah krievieh dovne toelhkestimmie jïh etihken mïeline.
Ij leah maam akt orre toelhkestidh
Gærhkoen histovrijen mietie dah tsælloestamme ovmessie vuekiej bïjre Bijpelen teksth toelhkestidh. Maahta tsælloeh årrodh mah leah gïengeles jïh stoerre konsekvensh dejstie sjïdtedidh. Seamma aejkien leah tsælloeh jïh digkiedimmieh teksti sisvegen bïjre jïh guktie dejtie nuhtjedh iemies bielie gærhkoej jielieminie. Soptsestalleminie jïh toelhkestimmieh juekedh dej mietie Bijpelen teksth vihkeles sjidtieh. Evangelijen-lutheren aerpievuekien mietie lea voerkelimmie vihkeles. Desnie Bijpelen baakoeh svihtjieh jïh jielieh.
Ij leah gåessegh gååvnesamme akte-laaketje vuajnoe Bijpelen tekstide, gærhkoe leah eejnegen dan aejlies teksth toelhkestamme. Sveerjen gærhkoen aerpievuekesne mijjieh Martin Luhteren gåajkoe vuesiehtibie gosse Bijpelem toelhkestibie. Luther tjeeli Kristus lea Bijpelen jarnge jïh naestie. Jarnge gååvnese gaajhkene bijpeletoelhkestimmine – jarnge mij lea dan bïjre Jupmele gaajhkh almetjh eahtsa jïh sæjhta mijjiem sjuevnjedsvoete, skåltoe jïh jaememe luajhtasåvva. Abpe Bijpele maahta lohkedh goh ohtseminie gusnie håhkoe – tekstesne jïh mijjen jielieminie.
Vuepties jïh deadteles toelhkestidh
Guktie mijjieh Bijpelem lohkedh lea vihkeles. Naan toelhkestimmieh maehtieh jieledem evtiedieh, mubpieh dïedtelgieh jïh skilkieh. Histovrijisnie gellie vuesiehtimmieh destruktijve toelhkestimmieh Bijpielistie. Dah leah vuajnoej bïjre dåarose, vædtsoesvoetese, reaktose, seammavyörtegsvoetese, almetjevierhtide jïh daajrose. Dïhte vuesehte gaajhkh bijpelelohkeme dïedtem kreava – dïedtem vaeltedh guktie toelhkeste jïh mah toelhkestimmieh buakta. Jeatjah baakoejgujmie deadteles bijpeletoelhkestimmiem darjodh.
Gyhtjelasse guktie Bijpelem toelhkeste ij leah åålegh vaestiedamme gaajhkide gosse Lutherasse vuesehte. Baaltese fïere guhte gie Bijpelem låhka daarpesje Lutheren prinsihpem nuhtjedh – ussjedadtedh mah leah eerlege toelhkestimmie gïerve tekstijste dejnie mïeline Jupmele lea mijjen ektesne jïh sæjhta mijjiem viehkehte.
Vielie lohkeme Bijpelen bïjre
Lohkh vielie Bijpelen bieliej bïjre jïh man vihkeles dïhte lea dam toelhkestidh deadteles vuekine.
